Zeka testleri, bir kişinin zihinsel becerilerini ölçmek amacıyla hazırlanan bilimsel testlerdir. Amacı, kişinin problem çözme, akıl yürütme, hafıza ve dikkat gibi alanlardaki performansını değerlendirmektir. Günümüzde bu tür testlerin çocuklar üzerinde uygulandığını görüyoruz ancak bu uygun mu?
Zeka testlerinin çocuklara yapılması uygun değil. Pek çok zekâ testi, çocukları dar bir ölçek içinde değerlendirir ve onların merak duygusunu, öğrenme hevesini ve yaratıcılığını hesaba katmaz. Böyle bir dar çerçeveye sıkıştırılmak, başarılı veya başarısız olarak sınıflandırılmak hem çocuğun kendisini görme biçimini hem de çevresinin ona bakış açısını olumsuz yönde etkileyebilir.
Aynı zamanda çocukları tek bir teste göre yargılamak, sınıflandırmak doğru değil. Bu sınıflandırmalar testte düşük puan alıp “yetersiz” veya “başarısız” olarak sınıflandırılan bir çocuk özgüvenini kırabilir ve onun kendi potansiyelini görmesine engel olabilir. Özellikle düşük puan alan çocuklar, kendilerini değersiz hissedebilir ve öğrenmeye karşı motivasyonlarını kaybedebilirler. Bu da çocuklar üzerinde uzun süreli etki bırakıp travmalara yol açabilir.
Tam tersine testte başarılı olup yüksek puan alan ve “zeki” olarak sınıflandırılan bir çocuk ise çevrenin gerçekçi olmayan beklentileri, baskısı altında kalabilir. Genellikle yüksek puanlı öğrencilerden sürekli üstün performans göstermeleri beklenir. Bu sebeple çocuklar zamanla mükemmeliyetçilik kaynaklı stres sorunları yaşayabilir.
Ayrıca çocukların zeka düzeyleri sabit değildir. Çevresel faktörler, eğitim olanakları ve aile desteği gibi unsurlar zekayı şekillendirebilir. Bir çocuğun aynı testte 4 yıl önce aldığı puan çocuğun şimdiki potansiyelini yansıtmayabilir. Bu nedenle, zeka testleri çocukların gelişim sürecini objektif bir şekilde değerlendirmez.
Zeka testlerinin bir diğer sınırlılığı ise testlerin kültürel farklılıkların göz önünde bulundurulmadan hazırlanmasıdır. Testlerin çoğu belirli bir kültürel bağlama göre hazırlanmıştır. Bu nedenle farklı sosyal ortamlardan gelen çocukların aldığı sonuçlar, onların gerçek zihinsel kapasitelerini yansıtmaz. Test soruları her çocuğa tanıdık gelmeyebilir. Böylece test ölçmesi gereken zekayı değil, çocuğun test kültürüne olan aşinalığını ölçmüş olur.
Sonuç olarak, çocuklara zeka testi yapılmamalıdır çünkü bu testler hem bilimsel açıdan sınırlı hem de çocukların gelişimi açısından zararlıdır. Çocukların gelişimini tek bir ölçütte değerlendirmek yerine, onları bir bütün olarak görmek, potansiyellerini keşfetmelerine yardımcı olmak ve bireysel farklılıklarına saygı göstermek çok daha sağlıklı ve doğru bir yaklaşımdır. Bu nedenle çocukları testlere sokup sınıflandırmak yerine, onların gelişimini bütüncül bir şekilde desteklemeye ve potansiyellerini sınırlayan değil, onları özgürce geliştiren bir eğitim anlayışı benimsemeye odaklanmalıyız.
